Manastir Jazak – mesto sa živopisnom istorijom

Manastir Jazak se nalazi na južnim padinama Fruške Gore, oko 5 km od Vrdnika na putu prema Rumi.

Iako je sagrađen u relativno novije doba, istorijat manastira Jazak je znatno stariji. Najmlađi od svih fruškogorskih manastira, gradjen od 1736. do 1758. godine ktitorstvom bogatih građana Novog Sada, Baje, Osijeka, Šida i Šašinaca, mešajuci staru srpsku arhitekturu sa baroknim i, što je posebno osobeno, islamskim uticajima, predstavlja verovatno najlepši arhitektonski spomenik na Fruškoj gori.

Na udaljenosti od oko jedan kilometar severno od manastira nalaze se ostaci prvobitnog manastira istoga imena koji se od gradnje nove crkve naziva Stari Jazak, a bio je posvećen Vavedenju Bogorodice, podignut verovatno krajem XV veka. Prvi put u pisanim izvorima (bar onima koji su sačuvani) spominje se 1522. godine. Legenda ga vezuje za despota Jovana Brankovica (1499-1502). Još i danas se mogu videti njegovi ostaci, a monahinje iz sadašnjeg Jaska do pre nekoliko godina, preturajući po ruševinama, nailazile su na delove šuta na kojima su se mogli videti ostaci fresaka, što znači da je Stari Jazak bio islikan freskama (zivopisan). Ta činjenica govori da je on bio u to vreme dosta dobrog materijalnog stanja.

Sudeći po visini svote (6000 akči) i godišnjim davanjima (600 akči) koje je manastir davao Turcima (1566) izgleda da posed koji je imao nije bio tako mali, a desetak godina kasnije on je čak i povećan jer su mu i godišnja davanja porasla na 1400 akči. Vremenom je manastir osiromašio tako da opat Bonini (1702) navodi da je u Starom Jasku bilo osam monaha, ali zbog siromaštva su živeli skoro kao prosjaci. „U njemu nema ništa naročito da se vidi, jer je mali. Crkva je cela ukrašena freskama, uradjenim u starom stilu, i ima jednu kupolu. Manastir je ceo razrušen, ali se na osnovu samih ruševina može nazreti raskoš kojom je bio sagradjen. Sada nema ništa osim jedne uredjene kuće, u kojoj živi osam kaludjera. Oni služe u pomenutoj crkvi. Žive gotovo kao prosjaci, jer nemaju, kao drugi manastiri, imanja da bi se mogli izdržavati“.

Prvobitno je car Uroš bio sahranjen u Nerodimlju, kod Uroševca , grada koji je po njemu i dobio ime, gde je dva veka kasnije kanonizovan kao svetitelj. U manastir Stari Jazak mošti su prenete u srpskim seobama 1705. gde će počivati 36 godina, a 1741. biti premeštene u novoizgradjeno manastirsko zdanje.

Za vreme Drugog svetskog rata, mošti ovog svetitelja su pred naletom ustaša 1942. bile prenete u Beograd zajedno sa moštima kneza Lazara i Sv. Stefana Štiljanovića. Nemaške okupacione vlasti dozvolile su da se mošti prenesu u prestonicu i za to su komisiji SPC stavila na raspolaganje vozila. Mošti je u Beograd dopremio izaslanik Sinoda Radoslav M. Grujić 13. i 14. aprila 1942. , a navodi se da da im je uz put čak i nemačka okupaciona vojska odavala počast kao vladarima.

Iz beogradske Saborne crkve mošti cara Uroša, čiji je kult, vekovima snažan na prostoru Karlovačke mitropolije, prodro i do Rusije i Svete Gore, su vraćene u Jazak 22. septembra 2001. ’’ (Prema tekstu Siniše Kovačevića, objavljenog u prilogu ’Dnevnika’ Manastiri Fruške Gore)

Crkva sa tradicionalnim arhitektonskim oblicima srednjovekovne srpske sakralne gradnje završena je 1741. Visoki barokni zvonik izgrađen je 1803. Trostrani manastirski konaci građeni su između 1736. i 1761. i do 1763. godine zidarski radovi su bili završeni i manastir se pojavio u svoj svojoj lepoti. Monasi nisu cekali da se manastir do kraja izgradi tako da su se vec 1741. godine uselili. Od te godine i Stari Jazak biva pretvoren u ženski manastir. Tih prvih godina izgleda da su oba manastira bila veoma aktivna. Dok Stari Jazak ima 13 monahinja, Novi Jazak ima 11 monaha, 2 daka, 2 sluge, 7 prnjavoraca. Stari Jazak je živeo svoj život pa carski izaslanik grof Hadik navodi u svom izveštaju da kaludjerice imaju prastaru ali lepu crkvicu, ali zgrada u kojoj stanuju bila je u veoma lošem stanju (1769).

Starom Jasku kao ženskom manastiru nije bio sudjen dug život i već 1774. godine biva ukinut, a po naredjenju austrijskih vlasti on je ne samo raseljen već i srušen. Osim toga bili je naredeno da se tri preostale kaludjerice vrate svetovnom zivotu (igumanija Nastasija, Epistimija i Teofana). Ipak, to nije bio njegov kraj jer naredjenje nije do kraja izvršeno tako da još 1775. godine postoje i manastirska crkva i ćelije, ali sada u sasvim lošem stanju. Čak i nakon rušenja on je postao mesto gde se narod okupljao o Bogorodičine dane. Poslednja igumanija manastira je bila Nastasija (rodom iz Iriga) koja je sa monahinjom Epistimijom (inače, svojom ćerkom) i Teofanom zatvorila manastir. Kao dragocenost u manastiru su se čuvale Ikone Spasitelja i Bogorodice, prilozi igumanije Nastasije i kceri joj Epistimije, a u riznici manastira nalazile su se i stare dveri(od pre 1522. g.), rukopisno jevandjelje koje je pisao i radio pop Petar iz Zemuna 1567.g., jevandjelje pisano 1581., a okovano 1593. g.; jevandjelje čije su korice okovane 1623.g., za koje se kaže da je savršenstvo tehnike, verovatno jedinstveno u celoj srpskoj umetnosti ove vrste.

Današnji manastirski kompleks se sastoji iz crkve sa zvonikom, konacima koji sa tri strane okružuju crkvu, dok je sa četvrte strane visoki zaštitni zid. U manastirski kompleks uvodi zasvodjeni prolaz kroz koji se ulazi u travnato dvorište sa mnoštvom veoma brižljivo gajenog cveća. U sredini dvorišta uzdiže se crkva sa više masivnim nego vitkim zvonikom. Ono što Vam odmah pada u oči jeste lepota crkvene fasade. Crkva je zidana naizmeničnom upotrebom crvene cigle i belog kamena, što fasadi daje šarolikost dekora. Osim toga fasada je neuobičajeno izdekorisana turskim (islamskim) dekorativnim gradjevinskim elementima. Uz crkvu se naslanja trospratni zvonik izgradjen pod potpunim uticajem baroka. Zvonik ima otvoreni trem, a na prvom spratu kapelu koja nije u funkciji. Desetostrano kube, ne suviše ukrašeno, sa deset prozora, upotpunjava ovu lepu sliku.

[rev_slider alias=“slider-3″][/rev_slider]

Unutrašnjost crkve ukrašava ikonostas koji je izradio Dimitrije Bačević 1769. godine, a uz pomoć svojih ucenika Teodora Kračuna i Dimitrija Popovića. Sam ikonostas ima ukupno 58 ikona podeljenih u pet zona. Uradjen je u baroknom stilu tako da na ikonama dolaze do izražaja prikazi pejzaža u pozadini figura. Na samom vrhu ikonostasa nalazi se veliki pozlaćeni krst sa obe strane okružen ikonama. Ono što ne dozvoljava da ovaj zaista lep ikonostas dodje do punog izražaja jesu dva masivna stuba koji pridržavaju kube, ali i zaklanjaju skoro polovinu ikonostasa. Zbog toga necete biti u mogucnosti da jednim pogledom obuhvatite ceo ikonostas, što je nesumnjivo velika šteta. Ispred dva stuba, koji onako netaktično zaklanjaju ikonostas, nalaze se dve izvanredno lepe ikone koje su uramljene u masivne tronove. Prva ikona jeste predstava Bogorodice i ovaj rad se pripisuje Teodoru Kračunu (1770). Ispod trona nalaze se mošti Anastasije Rimljanke koje je dobio knez Lazar nakon svoje posete Svetoj gori. Druga ikona pripada nepoznatom autoru (potpisana sa A. S.) i na njoj je naslikan sveti car Uroš (1776), poslednji i najnesrećniji pripadnik velike porodice Nemanjić. Nekada, ispod ove ikone u kivotu su ležale mošti cara Uroša. Sa strane se nalazi Arhijerejski tron sa ikonom sv. Nikole koja je rad Grigorija Davidovića Obšića (1784). Tron je uradjen izvanredno precizno sa mnoštvom detalja koje je teško sve i primetiti. Da bi utisak bio još veći, svi tronovi (oni sa ikonama i arhijerejski) kao i ikonostas su pozlaćeni tako da se u polumraku crkve presijavaju dajući neki čudesan utisak.

Srpskom svetiteljskom panteonu se na baroknim ikonostasima, kao i u monumentalnom slikarstvu, postepeno dodeljuje sve više i sve značajnije mesto. Na ikonostasima u razvijenijoj formi srpski svetitelji se prvi put pojavljuju upravo na soklu ikonostasa hrama manastira Jaska. Da bi se istakao verski i politički kontinuitet Pećke patrijaršije i Karlovačke mitropolije, u takav program uključeni su i prekosavski svetitelji, sremski despoti Brankovići, Stefan Štiljanović i arhiepiskop Arsenije. Sveti Arsenije, prvi naslednik svetog Save na arhiepiskopskoj stolici, čiji lik Bačević predstavlja na soklu jazačke oltarske pregrade, rođen je u Sremu. Aradski episkop je njegovom službom istakao važnost i značaj Srema, koji je u novim uspovima postao sedište duhovnog, političkog i kulturnog života srpskog naroda u Habzburškoj monarhiji.

Generalna rekonstrukcija manastira izvršena je izmedu 1926. i 1930. godine.

Novosagrađeni manastir je u XVIII veku posedovao carske privilegije. Njime je između dva svetska rata godinama upravljao arhimandrit Valerijan, potonji vikarni episkop sremski iz čuvene porodice Pribićević.

Akademik Dejan Medaković je, određujući prioritete fruškogorskih manastira po značaju, važnosti i ulozi koju su imali u duhovnom i svetovnom životu Srba, Jazak svrstao na treće mesto, iza Krušedola i Vrdnika.

U toku II svetskog rata stradali su manastirski konaci, dok je crkva ostala neoštećena.

Pogledaj: Manastir Grgeteg – oaza mira i blagoslova duže od pola milenijuma