Koje kulturno-istorijsko blago krije Bački Petrovac, kao i kako izgleda obilazak ovog mesta, piše za Dnevnik, Robert Čoban, koji je istakao važne segmente iz kulture i istorije ovog mesta.
Pijemo kafu u prostorijama Turističke organizacije opštine Bački Petrovac u društvu direktora Nebojše Marušića i direktorke Muzeja vojvođanskih Slovaka, Ane Seč Pinćir i pripremamo se za obilazak ovog bačkog gradića kroz koji većina ljudi uglavnom prođe bez da otkrije veliko kulturno-istorijsko blago koje ovo mesto sa slovačkom većinom krije.
Šetamo do najstarije sačuvane kuće u Bačkom Petrovcu koja ima status spomenika kulture od izuzetnog značaja i predstavlja nepokretno kulturno dobro Republike Srbije, a sagrađena je u drugoj polovini 18. veka. Opremljena je autentičnim komadima nameštaja, kuhinjskim posuđem i ostalim pokućstvom. Pravljena je od naboja i pokrivena trskom. U kući se nalaze i dve seoske peći u kojima se ložilo sve, od šapurika i kukuruzovine do drva, a služile su i za spremanje hrane. Posebna atrakcija je jedinstveni „pokretni” ambar za kukuruz na saonicama koji se mogao „odvući” od kuće u slučaju požara koji su u to vreme bili česti.
Kada sam u dvorištu ugledao „mnjač„, podsetio me je na Suvaču iz Kikinde i pomislio sam da je on služio kao mlin za brašno. Međutim, mnjač je zapravo mehanizam za obradu kudelje, koji datira iz 1862. a postavio ga je meštanin Pavel Danko. Ana nam priča da su do tridesetih godina konji okretali mnjač a tada je ugađen elektro-motor. Mnjač ima status nepokretnog kulturnog dobra Republike Srbije, pod zaštitom je Pokrajinskog zavoda za zaštitu kulturnih spomenika kao izum narodne tehnike, jedini u Vojvodini…
Za Zusku Medveđovu čuo sam prvi put od Pavela Surovog u Kisaču pre nešto više od godinu dana. Prošlog leta bio sam na izložbi njenih slika u beogradskoj „Galeriji 73”
Rođena je u Bačkom Petrovcu u seljačkoj porodici. Njen otac je bio Jan Medveđa (1858 – 1945), majka Marija Medveđova (1859 – 1939) a imala je dve sestre, Katarinu Zoranju i Mariju Spevak i brata Jana koji je živeo u Pragu.
O njenim delima na izložbi je pisao i časopis „Čehoslovački list” koji je uz pohvale najavio da mlada slikarka ide na umetničke studije u Prag. U Prag je stigla u februaru 1921. izvan rokova za prijavne ispite na akademiji i zato je pohađala privatnu školu kod profesora Ferdinanda Engelmilera koju je napustila iz finansijskih razloga i preselila se u Berlin gde je pokušala da nastavi studije nije dovoljno dobro znala nemački jezik. U Bačkom Petrovcu je priredila svoju prvu samostalnu izložbu 2. i 3. oktobra 1922. u zgradi gimnazije u Širokoj ulici gde se danas nalazi galerija koja nosi njeno ime. Na izložbi je prikazano 95 dela, od toga 40 ulja na platnu, a kao njena najvrednija dela su proglašena „Slovačka soba” i „Žetva”.
Nakon privatnog školovanja u Pragu i neuspelog pokušaja u Berlinu, Medveđova upisuje studije u Zagrebu. Međutim, zahvaljujući njenom učitelju Julijusu Kubanjiju je uspela 1923. godine da se vrati u Prag gde se upisala na Akademiju likovnih umetnosti kod Maksa Švabinskog i profesora Jakuba Obrovskog i studije je završila 1929. Tokom studija Zuska je nastavila da priređuje izložbe u svom zavičaju. Njeni savremenici tvrde da je bila neka vrsta „vojvođanske Fride Kalo” – beskrajno talentovana i ekstravagantna, volela je i muškarce i žene… Za vreme Drugog svetskog rata odselila se u Slovačku, u Bratislavu, i tu je ostala sve do smrti, ali se često vraćala u Bački Petrovac.
U Galeriji „Zuska Medveđova” u Bačkom Petrovcu svake dve godine održava se Bijenale slovačkih umetnika u Srbiji. U toku je 16. Bijenale na kojem su predstavljeni neki veoma zanimljivi radovi umetnika Slovaka iz cele Vojvodine ali i nekih koji žive u Beogradu: Jan Agarski, Anna Andrejičova, Pavel Čani, Mićal Durovka, Lubka Ergova, Maria Galatova-Ćirovićova, Maria Gaškova, Martina Karavla-Hlodova, Marjan Karavla, Alena Klatikova, Jouef Klatik, Zdenka Marija Madacka, Mićal Madacki, Daniela Markova, Andrea Mernikova-Šimonova, Svetlana Mihalova, Milan Sudi, Vesna Opavska, Jasna Opavska, Zvonimir Pudelka, Suzana Sankovićova, Jan Stupavski, Rastislav Škulec, Emilia Valentinkova-Labatova i Jana Viergova.
Obućar poslat iz Pešte da širi veru
Baptistička crkva u Bačkom Petrovcu osnovana je davne 1897. kada je petrovački obućar Jozef Turoci poslat iz Budimpešte da širi ovu veru. Stara crkvena zgrada u centru mesta je doživela svoj 100-godišnji jubilej kada se zbog rasta broja vernika rodila vizija o gradnji novog, savremenog molitvenog doma sa svim propratnim sadržajima. Sledećih godina se ova vizija i ostvarila. Ceo projekat je uglavnom izgrađen dobrovoljnim radom i prilozima lokalnih vernika kao i donacijama baptista iz inostranstva.
Svečano otvaranje nove crkvene zgrade bilo je 26. juna 2005. U centru mesta od 2016. nalazi se velika drvena skulptura Mateja Čanjija koji se smatra osnivačem Bačkog Petrovca. Dan Petrovca se proslavlja od 2002. a kao praznik, rođendan mesta, određen je 25. maj na osnovu istorijske 1745. godine kada su prvi Slovaci došli u Petrovac na futoško vlastelinstvo. U ime Slovaka ugovor je potpisao Matej Čanji, a u ime Srba Veselin Sekulić te se ovaj datum obeležava kao Dan Petrovca.
Jevreji su se naselili u Bačkom Petrovcu 1736. Najviše ih je bilo 1910. godine, 107 duša i taj broj se održao sve do Drugog svetskog rata.
Nova veoma lepa sinagoga podignuta je 1905. na parceli u ulici Jana Labata, pod brojem 4. Zgrada je bila izgrađena od solidnog materijala i obložena keramičkim pločicama naranyaste boje. Glavni ulaz (za muškarce) je bio sa ulične strane, a ulaz za žene sa bočne. Svi prozori su bili zastakljeni staklom u boji (vitraž). Pored sinagoge, sagrađena je jevrejska škola, ritualno kupatilo, kancelarije Jevrejske opštine a postojalo je i groblje kao i kuća grobara pored groblja. Sinagoga je preživela Drugi svetski rat što se ne bi moglo reći za većinu petrovačkih Jevreja. Oni koji su se vratili iz logora odselili su se 1948. u Izrael. Zgrada sinagoge je prodata 1961. da bi bila porušena 1962.
Evangelička crkva u Bačkom Petrovcu ili Petrovačka katedrala je ujedno ujedno najveća evangelistička crkva na Balkanu. Crkva predstavlja nepokretno kulturno dobro kao spomenik kulture od velikog značaja.
Unutrašnjost katedrale je savršeno održavana, mogao bih da kažem – možda najčistija i najurednija crkva koju smo obilazeći Vojvodinu posetili, što i ne treba da čudi ako se ima u vidu tradicionalna pedantnost vojvođanskih Slovaka. U crkvi se nalazi samo jedna slika, „Poslednja večera”, delo Karola Miroslava Lehockog, Slovaka rođenog u Laliću u opštini Oyaci.
Prvi Slovaci su se u Bački Petrovac doselili 1745. pod vođstvom Matea Čanjija. Nakon dolaska, nisu imali nikakva svoja prava i prvih 35 godina nisu imali nikakvu crkvu nego su morali slušati službe po rimokatoličkom obredu u Futogu. Tek 1783. sagrađena crkva a prvi sveštenik je bio Ondrej Sztehlo. Njegov naslednik je 1818. postao njegov sin Jan koji je odlučio da proširi crkvu. Petrovčani su 1821. za izgradnju ove crkve pozvali braću Jana i Jakuba Shamusa, jednog iz Apatina a drugog iz Vrbasa. Radovi su bili završeni 1823…
Do tridesetih godina 20. veka u Bačkom Petrovcu postojale su samo dve hrišćanke bogomolje – Evangelistička crkva u koju je išla većina Slovaka, Baptistička crkva za Slovake ove veroispovesti i Sinagoga za Jevreje. Nakon dolaska doseljenika iz Hrvatske i BiH 1937. katolički biskup Lajčo Budanović je dao nalog da se gradi crkva posvećena Svetom Adalbertu i bila je pod jurisdikcijom futoške katoličke crkve.
Železnička stanica Bački Petrovac – Gložan nalazi se između ova dva mesta i u oronulom je stanju kao i mnogo drugih stanica širom Vojvodine. Šef stanice i skretničar nas dočekuju ljubazno i mole da prenesemo njihov apel da se obrati pažnja na stanje objekta koji nema vode i VC-a (ni za putnike ni za osoblje) a krupni komadi maltera padaju sa njega.
Nakon 1918. Bački Petrovac je postao središte kulturnog života Slovaka u novostvorenoj Kraljevini SHS. Zato je i ovde nastala ideja o osnivanju slovačke štamparije. 22. decembra 1918. održana je sednica kojoj su prisustvovali vodeći građani Petrovca, predvođeni Janom Čajkom. Odlučeno je da će štamparija biti deoničarsko društvo, potom je raspisano 1.000 akcija za prodaju u vrednosti od 100 kruna. Odziv je bio odličan, pa su deonice kupovali ne samo stanovnici Petrovca, već i drugih mesta u Vojvodini sa značajnom slovačkom populacijom – Kulpina, Gložana, Silbaša, Pivnica, Kisača, Stare Pazove i Erdevika. Štampariju su finansijski podržali i jugoslovenski Slovaci iz SAD, a svečano je otvorena 28. avgusta 1919. na Slovačkim narodnim svečanostima.
Uloga štamparije bila je da obezbedi štampanu reč za vojvođanske Slovake a prvi časopis „Zora” izašao je ispod prese već oktobra 1919. U međuratom periodu u štampariji izlaze listovi Dolnozemski Slovak (do 1920.), Narodna jednota (1920-1941), Frčka (1920-1923), Hevis (1926), Narodni kalendar…
Prvi direktor štamparije bio je službenik Petrovačke štedionice Andrej Labat koji je na čelu štamparije Labat ostao sve do smrti 1934. Potom je usledila kriza koja je razrešena tako što je Matica slovačka u Jugoslaviji, prikupila finansijska sredstva od svojih članova i pristalica, otkupila većinski paket akcija Štamparije. 1944. osnovana je Novinsko-izdavačka ustanova Hlas ljudu, koja je 1952. pridružena Štampariji Kultura. Tako je formirano Novinsko-izdavačko preduzeće Obzor sa sedištem u Bačkom Petrovcu, koje je imalo tri radna odeljenja: Hlas ljudu – izdavanje novina i časopisa, Tvorba – izdavanje štampe i knjiga za decu na slovačkom jeziku i Kultura – štampa vlastitih i drugih izdanja.
Novinsko-izdavački deo Obzora, u okviru kojeg su izlazile novine Hlas ljudu, preselio se u Novi Sad, u zgradu Dnevnika 1967. gde mu je i danas sedište. U procesu privatizacije krajem 2005. godine, Štampariju Kultura preuzela je Neografija iz Martina (Slovačka).
Izdvajanjem od Akcionarskog društva Kultura u Bačkom Petrovcu, 1. januara 2007. osnovan je Slovački izdavački centar. Ova ustanova se bavi izdavanjem slovačkih časopisa, mesečnika, magazina, a pre svega knjiga na slovačkom jeziku.
Српски језик 
Slovenčina 
